Ściga modrzewiowa znana również jako ściga modrzewianka lub borówka modrzewiowa jest owadem z rodziny kózkowatych.
Systematyka i pochodzenie
Ściga modrzewiowa (Tetropium gabrieli) to gatunek chrząszcza z rodziny kózkowatych (Cerambycidae), podrodziny Spondylidinae. Gatunek został po raz pierwszy opisany w XIX wieku i pierwotnie występował w Alpach, głównie we Francji, Włoszech i Szwajcarii. Z czasem, w wyniku działalności człowieka oraz zmian klimatycznych, rozszerzył swoje występowanie na północ i wschód Europy – obecnie notowany jest m.in. w Polsce, Czechach, Niemczech, Austrii, na Ukrainie oraz w krajach bałtyckich.
Morfologia
Dorosły chrząszcz osiąga długość od 8 do 18 mm. Ciało jest wydłużone, walcowate i silnie spłaszczone grzbietobrzusznie, co ułatwia mu poruszanie się pod korą drzew. Ubarwienie jest zwykle ciemnobrunatne lub czarne z lekkim metalicznym połyskiem. Charakterystyczną cechą jest obecność dość długich czułków – u samców sięgają one często poza długość ciała, natomiast u samic są krótsze. Pokrywy są twarde, lekko zwężające się ku tyłowi, pokryte rzadkimi punktami i drobnymi szczecinkami.
Larwa ścigi modrzewiowej to typowa larwa kózkowata: beznoga, o miękkim, kremowym ciele, które osiąga długość do 25 mm. Głowa jest wyraźnie zaznaczona, ciemniejsza, z silnymi żuwaczkami przystosowanymi do rozdrabniania drewna.
Biologia i cykl rozwojowy
Ściga modrzewiowa jest gatunkiem ksylobiontycznym, co oznacza, że rozwija się w drewnie drzew iglastych – przede wszystkim modrzewia (Larix decidua), ale notuje się ją także na sośnie (Pinus sylvestris) i świerku (Picea abies), szczególnie gdy drzewa są osłabione.
Cykl rozwojowy trwa zazwyczaj jeden rok, chociaż w chłodniejszych warunkach może się wydłużyć do dwóch lat. Loty owadów dorosłych odbywają się od końca maja do sierpnia. Samice składają jaja w szczelinach kory, najczęściej w dolnych partiach pnia osłabionych drzew lub świeżo ściętych pni.
Larwy wylęgają się po około 2–3 tygodniach i zaczynają żerować pod korą, tworząc charakterystyczne chodniki żerowiskowe – najpierw płytkie, potem głębsze, które mogą penetrować aż do drewna. Larwy rozwijają się przez kilka miesięcy. Przepoczwarczenie następuje późną jesienią lub wczesną wiosną w kolebce poczwarkowej w drewnie.
Chrząszcz wylatuje przez owalny otwór w korze. Te otwory są jednym z najbardziej widocznych śladów obecności tego szkodnika.
Szkodliwość
Ściga modrzewiowa uznawana jest za poważnego szkodnika technicznego i fizjologicznego. Jej działalność prowadzi do licznych strat w drzewostanach modrzewiowych, a w sprzyjających warunkach może doprowadzić nawet do zamierania dużych powierzchni lasu.
Do najważniejszych skutków żerowania larw należą:
- Osłabienie mechaniczne drzewa, przez co jest ono bardziej podatne na złamanie przez wiatr.
- Zniszczenie tkanek przewodzących, co prowadzi do zaburzeń w transporcie wody i asymilatów, a w konsekwencji do stopniowego zamierania korony.
- Obniżenie wartości technicznej drewna – przez rozległe chodniki, zawilgocenie, wtórne infekcje grzybami i przebarwienia.
- Zwiększone ryzyko ataków przez inne szkodniki wtórne, jak np. korniki czy grzyby pasożytnicze.
Warunki sprzyjające rozwojowi
Ściga modrzewiowa atakuje głównie drzewa osłabione – na przykład wskutek suszy, przemarznięcia, zanieczyszczeń powietrza, uszkodzeń mechanicznych czy niewłaściwego zagospodarowania lasu. Najbardziej podatne są starsze modrzewie rosnące w zwarciu lub na glebach ubogich w wodę.
Masowe pojawy obserwuje się zwłaszcza w latach o podwyższonej temperaturze i zmniejszonej ilości opadów – co zbiega się z tendencjami zmian klimatycznych. W takich warunkach modrzewie szybciej słabną, a liczba chrząszczy może wzrosnąć lawinowo.
Występowanie w Polsce
W Polsce ściga modrzewiowa jest gatunkiem stosunkowo nowym, notowanym od końca XX wieku. Początkowo występowała lokalnie w południowych i południowo-zachodnich regionach kraju (np. w Sudetach, na Pogórzu Karpackim), ale obecnie obserwuje się jej rozprzestrzenianie w kierunku północnym. Szczególnie narażone są drzewostany modrzewiowe o jednowiekowej strukturze i monokultury, zwłaszcza jeśli rosną poza naturalnym siedliskiem modrzewia.
Ściga modrzewiowa zwalczanie i profilaktyka
Zwalczanie ścigi modrzewiowej jest trudne i opiera się głównie na działaniach profilaktycznych i hodowlanych. Oto najważniejsze metody:
Zapobieganie
- Unikanie zakładania monokultur modrzewiowych, szczególnie na terenach nieodpowiednich pod względem siedliskowym.
- Selekcja materiału nasiennego i sadzenie bardziej odpornych odmian modrzewia.
- Zwiększanie bioróżnorodności poprzez domieszki gatunkowe (np. buk, świerk, sosna).
Gospodarka leśna
- Terminowe usuwanie drzew osłabionych i zamierających, zwłaszcza przed okresem lotów chrząszczy.
- Wykładanie pułapek klasycznych w postaci wałków drewna modrzewiowego w celu zwabienia samic do składania jaj, a następnie ich usuwanie z lasu.
- Ograniczenie składowania drewna modrzewiowego na dłuższy czas w lesie.
Środki chemiczne
- Stosowanie insektycydów jest ograniczone ze względu na ochronę środowiska i mało skuteczne w przypadku owada żerującego pod korą. Raczej nie stosuje się ich w praktyce leśnej.
Monitoring
- Prowadzenie stałego nadzoru entomologicznego – przy użyciu pułapek feromonowych i wizualnej oceny drzewostanu – pozwala na wczesne wykrycie obecności owada i podjęcie odpowiednich działań.
Znaczenie gospodarcze i ekologiczne
Z punktu widzenia gospodarki leśnej, ściga modrzewiowa jest jednym z najbardziej niebezpiecznych szkodników modrzewia. Jej występowanie prowadzi do strat finansowych, degradacji drzewostanów oraz zwiększonych kosztów gospodarki ochronnej.
Ekologicznie zaś może przyczyniać się do zubożenia bioróżnorodności poprzez wypieranie bardziej wrażliwych gatunków i przekształcanie struktury lasów.