Mrówki zazwyczaj są bardzo małymi owadami. Istnieje jednak grupa mrówek, której przedstawiciele mają całkiem spore, przynajmniej jak na owady rozmiary. Grupą tą są gmachówki, czyli przedstawiciele rodzaju Camponotus. U gmachówek zamiast jednej kasty robotnic istnieją trzy kasty wypełniające ich zadania. Kasty te to żołnierze, zbieraczki i piastunki, co razem z królową i samcami daje łącznie pięć kast. Podział kasty robotnic na kolejne kasty nazywamy polimorfizmem. Rodzaj Camponotus zaliczany jest do podrodziny Formicinae. W naszym artykule zapoznacie się z podstawowymi informacjami dotyczące gmachówek takich jak gmachówka drzewotoczna, gmachówka cieśla, gmachówka pniowa i gmachówka smolista. Napiszemy też jak pozbyć się mrówek z domu, jak wyeliminować mrówki z domu, jak wytępić mrówki w domu, co zrobić aby nie mieć mrówek w domu i jak zniszczyć mrówki w domu. Obok gmachówek uwzględnimy tu również sprawiające szczególnie duże problemy mrówki faraona. Dowiecie się zatem jak się pozbyć mrówek faraona z domu, co zrobić żeby nie mieć mrówek faraona w domu, jakie są sposoby na mrówki faraona i jakie są metody a mrówki faraona.

Formicinae

Formicinae są obejmującą ponad 4000 gatunków podrodziną mrówek. Podrodzina ta dzieli się na 11 plemion. Charakterystycznymi cechami mrówek zaliczanych do tej rodziny są szeroki nadustek, a także rowki czułkowe położone daleko od przedniej krawędzi i pochylone w kierunku linii środkowej. Zazwyczaj za równo przyoczka jak i oczy przedstawicieli tej rodziny są dobrze rozwinięte. Panewki bioder zamknięte są pod wąską beleczką oskórkową. Pomostek składa się z pojedynczego segmentu w którym sternum oraz tergum zlewają się ze sobą. Przedstawiciele tej rodziny nie posiadają żądła lub jest ono szczątkowe, a w związku z tym niefunkcjonalne. U przedstawicieli tej grupy u których jądro jest obecne lancety nie są połączone stawowo. Mające duże rozmiary zbiornik na jad wyspecjalizowany jest w produkowaniu kwasu mrówkowego. Ujście wspomnianego zbiornika zazwyczaj otoczone jest wieńcem złożonym ze szczecinek. Czasami zdarza się, że ujście to znajduje się pod pygidium. U mrówek tych zaobserwować można wiele cech prymitywnych na przykład przyoczka u robotnic lub kokony dookoła larw. Większość przedstawicieli tej rodziny buduje gniazda pod ziemią, ale istnieją także gatunki, które zamieszkują na drzewach.

Gmachówka drzewotoczna

Największą gmachówką występującą w Polsce, a jednocześnie największą występującą w Polsce mrówką w ogóle jest gmachówka drzewotoczna (Camponotus ligniperda).

Występowanie gmachówki drzewotocznej

Gmachówka drzewotoczna występuje na terenie lasów, a także na terenach otwartych, które porośnięte są krzewami. Poza Europą gmachówka drzewotoczna występuje także na terenie Bliskiego Wschodu.

Gmachówki drzewotoczne budują gniazda wewnątrz próchniejących pni drzew, oraz wewnątrz dużych drzew w tym zwłaszcza w ich podziemnych częściach.

Podział społeczeństw gmachówki drzewotocznej na kasty

Społeczeństwa gmachówek drzewotocznych podobnie jak społeczeństwa innych gatunków mrówek dzielą się na kasty.

Największe podobnie jak jest to w przypadku innych gatunków mrówek są mające około 18 milimetrów długości królowe. Zazwyczaj w gnieździe jest jedynie jedna królowa. Wbrew temu, co może się wydawać laikom nie jest to standardem w przypadku mrówek. Na przykład u mrówek faraona znanych też jako faraonki królowe są bardzo liczne, a w jednej kolonii może ich być nawet 2000.

Głowa królowych jest całkowicie czarna. Pierwsze dwa, a czasami nawet cztery z segmentów odwłoka mają kolor czerwono-pomarańczowy. Boki ciała, oraz nogi zazwyczaj są czerwonobrązowe lub czerwone. Błyszczące ciała gmachówek drzewotocznych pokryte są nielicznymi włoskami.

Samce gmachówek drzewotocznych mają 12 milimetrów długości.

Ciała robotnic są dwubarwne. Tułów jest brązowy lub czerwony. Pierwsze z dwóch segmentów odwłoka są czerwonawe. Głowa, oraz pozostałe segmenty odwłoka są czarne.

Przedstawiciele kasty żołnierzy osiągają do 17 milimetrów długości. Ich charakterystyczną cechą są silne żuwaczki.

Nieco mniejsze, bo mające od 11 do 13 milimetrów długości zbieraczki zaopatrują kolonię w pokarm.

Najmniejsze, mające od 6 do 8 milimetrów długości piastunki zajmują się poczwarkami oraz larwami.

Zwyczaje gmachówek drzewotocznych

Gmachówki drzewotoczne są mrówkami terytorialnymi. Poza sytuacjami, gdy uszkodzone zostanie ich gniazdo nie atakują jednak ludzi. Gmachówki drzewotoczne zmieniają szybkość poruszania się w zależności od sytuacji. Najszybciej poruszają się podczas polowania lub walk z innymi gatunkami mrówek. Zazwyczaj jednak poruszają się dosyć spokojnie.

Gmachówki drzewotoczne szczególnie często walczą z mrówkami rudnicami. Jeśli w pobliżu pojawią się inne gatunki mrówek gmachówki stają się agresywne i bezlitośnie likwidują swoich przeciwników. Gmachówki drzewotoczne tworzą w drzewach szerokie korytarze, które uszkadzają drewno. Mimo to zazwyczaj uważane są one za owady pożyteczne ponieważ zabijają one duże ilości szkodników.

Co jedzą gmachówki drzewotoczne?

Gmachówki drzewotoczne odżywiają się owadami, oraz spadzią.

Rozmnażanie się i rozwój gmachówek drzewotocznych

Kolonie zakładane są przez królowe gmachówek drzewotocznych w sposób klasztorny. Zazwyczaj pierwsze piastunki wylęgają się z jaj dopiero wiosną. To kiedy pojawią się zbieraczki uzależnione jest od warunków w gnieździe. Może się to zdarzyć już w drugim pokoleniu. Kiedy robotnic jest już około 200 zaczynają pojawiać się pierwsi żołnierze. Kolonie gmachówek są bardzo duże. Mają one nawet 10 000 osobników, choć mija sporo czasu zanim kolonie osiągną tak dużą liczebność.

Formy płciowe gmachówek drzewotocznych pojawiają się podczas późnego lata. Rójkę gmachówki drzewotoczne odbywają jednak dopiero po przezimowaniu. Rójki gmachówek drzewotocznych odbywają się podczas ciepłych, majowych wieczorów. Często zdarza się, że rójka ma miejsce po zachodzie słońca.

Gmachówki drzewotoczne jako gatunek hodowlany

Gmachówka drzewotoczna jest popularnym gatunkiem hodowlanym. Jest tak głównie z powodu łatwości hodowli tego owada. Mimo to osoby obeznane z tematem hodowli mrówek polecają je raczej dla doświadczonych hodowców. Jest tak ponieważ dochowanie się pierwszych pokoleń trwa wiele miesięcy, a nawet rok. Osoby dopiero zaczynające swoją przygodę z mrówkami zazwyczaj nie są gotowe na czekanie na efekty swoich działań przez tak długi czas. Mrówki gmachówek drzewotocznych z kolonii hodowanych sztucznie ignorują ludzi.

Oprócz gmachówki drzewotocznej na terenie Polski występują również inne gatunki gmachówek. Przyjrzyjmy się im bliżej.

Gmachówka cieśla (Camponotus herculeanus)

Łacińskie nazwy gmachówki cieśli

Gmachówka cieśla znana również jako gmachówka koniczek występuje bardzo powszechnie. W związku z tym była ona wielokrotnie opisywana. Dlatego gmachówka cieśla ma wiele łacińskich nazw. Nazwy te to między innymi Formica herculeanus, Formica castanea, Formica atra, Formica intermedia i Camponotus whymperi.

Występowanie gmachówki cieśli

Gmachówka cieśla występuje na terenie Europy, Bliskiego Wschodu i wschodniej paleoarktyki. W Polsce gmachówka cieśla najczęściej występuje na terenie cienistych borów, rzadziej na śródleśnych porębach oraz polanach. Jej stanowiska znajdują się głównie w północno-wschodniej części kraju, oraz w górach, gdzie najczęściej widywana jest na stokach południowych oraz południowo-wschodnich.

Jak wygląda gmachówka cieśla?

Gmachówka cieśla jest stosunkowo dużą mrówką. Robotnice są czerwonobrunatne. Na nasadzie ich odwłoka znajduje się niewielka, czerwona plama. Robotnice gmachówki cieśli mają pomiędzy 5, a 12 milimetrów długości. Królowe osiągają do 16 milimetrów długości.

Co jedzą gmachówki cieśle?

Gmachówki cieśle są mrówkami drapieżnymi niemniej odżywiają się głównie nektarem i sokiem roślin, oraz spadzią mszyc.

Gniazda gmachówek cieśli

Gniazda zakładane są przez gmachówkę cieślę wewnątrz próchniejących korzeni i pniaków, a także w drewnie drzew iglastych w tym zwłaszcza tych, które zostały osłabione przez grzyby. Drzewami w których gniazda te zakładane są najczęściej są sosny, jodły i świerki. Bardzo często zdarza się, że są to drzewa częściowo spróchniałe zlokalizowane w zaciemnionych miejscach. Gniazda gmachówek cieśli sięgają dość wysoko bo na wysokość wynoszącą aż do 10 metrów. Charakterystycznymi cechami zasiedlanych przez gmachówki cieśle drzew są drobne, ciemniejące wiórki, które znajdują się przy podstawie pnia. Początkowo gmachówki cieśle gniazdują w ziemi. Dopiero z czasem przenoszą się one do szczelin martwego drewna wewnątrz którego drążą korytarze. Rzadko zdarza się, aby gmachówka cieśla uszkadzała zdrowe drzewa. Nawet w żyjących drzewach gmachówka cieśla uszkadza głównie ich gnijące części.

Rozmnażanie się i rozwój gmachówek cieśli

Charakterystyczną cechą gmachówek cieśli jest to, że osobniki mogące się rozmnażać, które pojawiają się późnym latem aż do hibernacji aktywnie uczestniczą w życiu kolonii. Po wybudzeniu się zajmują się jednak już tylko przygotowaniami do lotu godowego. Loty godowe gmachówek cieśli odbywają się w maju. Sporadycznie zdarza się jednak, że odbywają się one w czerwcu.

Podgatunki gmachówki cieśli

Istnieją dwa podgatunki gmachówki cieśli. Podgatunki te to Camponotus herculeanus eudokiae i Camponotus herculeanus herculeanus.

Gdzie występują gmachówki cieśle?

Gmachówka cieśla występuje na terenie całej Polski, ale najliczniejsza jest w lasach iglastych zlokalizowanych w południowej części Polski.

Zwyczaje gmachówki cieśli

Aktywność gmachówek cieśli ma miejsce głównie w godzinach nocnych.W porównaniu z gmachówką drzewotoczną gmachówka cieśla jest mniej agresywna  i bardziej skryta. Często zdarza się, że gmachówka cieśla pojawia się w niewielkiej odległości od kolonii mrówek Manica rubida albo Formica sanguinea. Gniazda zakłada w sposób klasztorny.

Hodowla gmachówki cieśli

Gmachówka cieśla jest popularnym gatunkiem hodowlanym. Najczęściej hodowana jest w pionowych formikariach, które wypełnione są balsą lub korkiem.

Podobnie jak gmachówka drzewotoczna jest to gatunek dla osób cierpliwych. Prowadzenie przez gmachówki cieśle skrytego trybu życia dodatkowo zmniejsza atrakcyjność hodowli. Z tych powodów polecane są raczej osobom, które mają już doświadczenie z hodowlą mrówek.

Przez hodowców gmachówki cieśle karmione są najczęściej żółtkami jaj, miodem, cukrem i witaminami.

Gmachówka pniowa

Gmachówka pniowa znana również jako mrówka pniowa (Camponotus fallax) aktywna jest głównie nocą. Z tego powodu w naturze dość trudno jest ją zaobserwować.

Odżywia się niewielkimi owadami w tym zwłaszcza motylami, oraz spadzią.

Królowe osiągają od 9,5 do 11 milimetrów długości. Ciała królowych są czarne lub ciemnobrązowe i błyszczące. Nogi, czułki oraz szczęki są brązowe. Samce mierzą od 6,5 do 7,5 milimetrów długości. Ich ciała są czarne i błyszczące. Nogi, czułki i szczęki mają rudy, albo brązowy kolor. Na odwłoku rzadko rozmieszczone są długie włosy. Czasami zdarza się, że na tułowiu, oraz odwłoku nie ma włosów. Ciała robotnic są ciemnobrązowe lub czarne. Kolor tułowia jest jaśniejszy niż reszta ciała. Czułki składają się z dwunastu segmentów. Jednosegmentowy stylik ma kształt tarczki. Żołnierze mają od 7 do 9 milimetrów długości. Ich oczy są duże i spłaszczone. Tułów jest węższy od głowy. Na szczękach znajdują się zęby w ilości od 4 do 5. Na długich nogach znajduje się jedynie kilka włosków. Piastunki mają od 4 do 6 milimetrów długości. Ich głowy są mniejsze od głów żołnierzy, a czułki większe. Zbieraczki mają od 6 do 8 milimetrów długości.

Lot godowy mrówki pniowej odbywa się podczas majowych nocy.

Mrówki pniowe występują na terenie lasów liściastych w których można je spotkać wewnątrz szczelin drzew liściastych takich jak jesiony, orzechy włoskie, lipy, buki i dęby. Sporadycznie zdarza się, że mrówki pniowe zasiedlają również gałęzie głogu lub brzóz. Gniazda mrówek pniowych mają postać sieci wąskich korytarzy. Korytarze te łączą się w kilka lub kilkadziesiąt korytarzy szerszych. Pojedyncza kolonia może liczyć nawet kilkanaście tysięcy osobników. Na terenie Polski gmachówka pniowa występuje bardzo rzadko. Jej stanowiska znajdują się między innymi na terenie Dolnego Śląska.

Szybki przyrost i ładny wygląd sprawiają, że mrówki pniowe są popularne wśród hodowców. Mrówki pniowe karmione są przez nich żółtkiem jaj, miodem, witaminami oraz owadami takimi jak ćmy, drobne świerszcze oraz inne gatunki mrówek.

Gmachówka smolista

Gmachówka smolista (Camponotus piceus) występuje na terenie południowej Europy, północnej Afryki oraz wielu rejonów Bliskiego Wschodu i Azji Centralnej. Pojawia się na terenie stepów, odkrytych górskich stoków i rzadkich lasów. Gniazda gmachówki smolistej ukryte są w glebie. Na terenie Polski znana jest z pojedynczego, oddalonego od innych miejsc występowania tego gatunku stanowiska znajdującego się w Krzyżanowicach. Stanowisko te to gipsowe wzgórze, które rzadko pokryte jest roślinnością. Wzgórze to znajduje się na terenie Nadnidziańskiego Parku Krajobrazowego.

Gmachówki smoliste opiekują się mszycami w zamian odżywiając się ich spadzią. Żywią się też nektarem i innymi owadami.

Robotnice mają od 4 do 7 milimetrów długości. Na ich ciele znajduje się wyraźne wgłębienie metanotalne. Królowe mają od 7 do 9 milimetrów długości. Na ich głowie znajdują się liczne, długie włoski. Na środku nadustka znajduje się wcięcie.

Gmachówki w domach

Gmachówki często budują gniazda w budynkach lub budowlach wykonanych z drewna na przykład drewnianych domach, altanach i werandach. Na ich żerowanie narażone są zwłaszcza wykonane z drewna domy letniskowe, które często znajdują się na terenach występowania gmachówek. Zniszczenia dokonywane w nich przez gmachówki bywają całkiem spore.

Gmachówki są największymi mrówkami w Polsce, nie są jednak mrówkami powodującymi największe problemy i straty. Dużo większe problemy i zniszczenia powodują na przykład będące dla odmiany jednymi z najmniejszych mrówek występujących w Polsce mrówki faraona (najmniejsza jest mająca zaledwie 2 milimetry długości mrówka złodziejka, która jest zresztą do mrówki faraona bardzo podobna). Mrówki faraona przenoszą szkodliwe mikroorganizmy, niszczą żywność, a ich ukłucia powodują alergie i zakażenia.

Zwalczanie mrówek

Mrówki w domach bez względu na ich gatunek mogą powodować duże straty. W związku z tym konieczne może być zwalczanie mrówek.

W przypadku gmachówek rzadko prowadzone są działania mające na celu zwalczanie mrówek. Częściej jednak prowadzone są one w przypadku mrówek takich jak np. mrówki faraona. Istnieją liczne domowe metody na mrówki. Nie są one jednak szczególnie skuteczne. Trudne jest zwłaszcza za ich pomocą zwalczanie mrówek faraona. Domowe sposoby na mrówki w tym domowe sposoby na mrówki faraona polegają głównie na umieszczeniu na trasach przemarszu mrówek faraona substancji lub produktów o intensywnym zapachu takich jak na przykład sól, pieprz, pieprz ziołowy, cynamon, proszek do pieczenia, wazelina, ocet, sok z cytryny, woda z czosnkiem lub liście pomidorów.

Ponieważ mrówki często pojawiają się w domach w poszukiwaniu pożywienia w ich zwalczaniu pomocnym może być przechowywanie pożywienia wewnątrz pojemników, które szczelnie chronić będą żywność przed mrówkami. Ważnym jest jednak by pojemniki te były całkowicie szczelne ponieważ mrówki, a zwłaszcza sprawiające duże problemy w domach mrówki faraona nierzadko są bardzo małe.

Mrówek można pozbyć się również poprzez fizyczne zniszczenie gniazda. Może być to jednak trudne zwłaszcza w przypadku mrówek takich jak mrówki faraona, które zakładają swoje gniazda wewnątrz budynków i to często w trudno dostępnych miejscach. Gniazda mrówek znajdujące się poza domem zniszczyć jest znacznie łatwiej jeśli tylko uda się nam je namierzyć. Najprościej jest to zrobić poprzez zalanie gniazda przy pomocy wrzącej wody albo użycie insektycydów dedykowanych do zwalczania mrówek. Niestety czasami odnalezienie gniazda mrówek okazuje się niemożliwe.

Samodzielne zwalczanie mrówek może być bardzo trudne. Szczególnie trudne jest samodzielne zwalczanie mrówek faraona, które z jednej strony zakładają swoje gniazda w trudno dostępnych miejscach budynków, a z drugiej strony mają wiele królowych w związku z czym potrafią odrodzić się jeśli ich kolonia nie zostanie zniszczona całkowicie. W związku z tym jeśli konieczne jest zwalczania mrówek, a zwłaszcza zwalczane mrówek faraona warto skorzystać z usług profesjonalnej firmy mającej w swojej ofercie profesjonalne zwalczanie mrówek w tym profesjonalne zwalczanie mrówek faraona. Skorzystanie z usługi profesjonalne zwalczanie mrówek to najlepszy sposób na pozbycie się mrówek.