Kapturnik ceglasty (Bostrichus capucinus)

Kapturnik ceglasty (Bostrichus capucinus) to stosunkowo rzadko występujący gatunek chrząszcza z rodziny kapturnikowatych (Bostrichidae), znany przede wszystkim z żerowania larw w drewnie drzew liściastych. Chrząszcz ten, choć niewielki, może mieć duże znaczenie gospodarcze ze względu na swoje niszczycielskie działanie w magazynach drewna i tartakach. Należy do tzw. szkodników technicznych drewna, których obecność wiąże się z poważnymi stratami w przemyśle drzewnym.

Wygląd i cechy morfologiczne

Dorosły kapturnik ceglasty osiąga długość od 6 do 13 mm. Charakteryzują się dość masywną budową ciała i wyraźnie łukowato wygiętym przedpleczem, które tworzy jakby „kaptur” nad głową – stąd pochodzi polska nazwa tego owada. Głowa jest głęboko schowana pod tym kapturkiem i patrząc z góry, jest niemal całkowicie niewidoczna.

Barwa ciała jest dość zmienna, ale najczęściej owady mają czarne lub ciemnobrązowe przedplecze oraz ceglastoczerwone pokrywy skrzydeł, które często błyszczą. Te kolory czynią go łatwym do rozpoznania wśród innych chrząszczy.

Pokrywy skrzydeł (elitra) są podłużne, równoległoboczne, pokryte rządkami punktów i wyraźnymi bruzdami. Odwłok w całości ukryty pod pokrywami. Czułki są krótkie, zakończone buławką, składającą się z kilku spłaszczonych segmentów.

Cykl życiowy i biologia

Kapturnik ceglasty przechodzi przeobrażenie zupełne, składające się z czterech etapów: jajo, larwa, poczwarka i owad dorosły.

• Jaja – Samica składa jaja w szczeliny i pęknięcia drewna. Jaja są mikroskopijne, mlecznobiałe i składane pojedynczo lub w małych grupach.
• Larwy – osiągają długość do 15 mm. Są białe, z wyraźnie wyodrębnioną głową i łukowato wygięte. Posiadają silne żuwaczki, którymi drążą drewno. Ciało jest segmentowane, bez odnóży, typowe dla larw drewnożernych.

• Larwy mogą żerować od kilku miesięcy do nawet 2 lat, w zależności od warunków środowiskowych (wilgotności, temperatury, składu drewna). W drewnie tworzą kręte chodniki o średnicy około 5 mm, wypełnione mączką drzewną (frass), która przypomina drobną trocinę.
• Osobniki dorosłe – Po osiągnięciu dojrzałości larwa tworzy komorę poczwarkową, w której następuje przepoczwarczenie. Po kilku tygodniach z poczwarki wykluwa się dorosły chrząszcz, który opuszcza drewno przez niewielki, okrągły otwór wylotowy.

Siedlisko i występowanie

Kapturnik ceglasty występuje w niemal całej Europie (z wyjątkiem jej północnych rejonów), a także w zachodniej Azji i Afryce Północnej. W Polsce jest spotykany sporadycznie, głównie w południowej i wschodniej części kraju, choć uznawany jest za rzadki gatunek.

Naturalnym siedliskiem tego chrząszcza są lasy liściaste, szczególnie te z przewagą dębu, jesionu i grabu. Preferuje stare drzewa, martwe drewno oraz składy drewna liściastego. Zasiedla także drewniane elementy konstrukcyjne, deski, podkłady kolejowe, a nawet meble – jeśli drewno nie zostało wcześniej zabezpieczone.

Znaczenie gospodarcze i zagrożenia

Kapturnik ceglasty jest poważnym zagrożeniem dla przemysłu drzewnego. Larwy, żerując wewnątrz drewna, niszczą jego strukturę i znacznie obniżają jego wartość użytkową. Szczególnie niebezpieczny jest dla:

• magazynów drewna opałowego,
• zakładów przemysłu tartacznego,
• producentów mebli i parkietów,
• kolejnictwa (w przypadku podkładów drewnianych),
• stolarki budowlanej.

Zaatakowane drewno może wyglądać niepozornie z zewnątrz, ale w środku jest pocięte przez systemy chodników, co prowadzi do jego osłabienia i destrukcji.

Zwalczanie i profilaktyka

Walka z kapturnikiem ceglanym jest trudna, zwłaszcza po zasiedleniu drewna przez larwy. Dlatego kluczowa jest profilaktyka:

• Suszenie drewna – larwy preferują wilgotne środowisko.
• Impregnacja – stosowanie środków owadobójczych lub fungicydów.
• Kontrola składowania – drewno nie powinno być długo magazynowane na otwartej przestrzeni.
• Zamgławianie i fumigacja – stosowane w dużych magazynach, przy masowym pojawieniu się owada.

Status ochrony i występowanie w przyrodzie

Choć w skali kraju nie jest uznawany za gatunek chroniony, jego obecność w środowisku naturalnym – w lasach i martwym drewnie – może być oznaką zróżnicowanego i zdrowego ekosystemu. Jednak w kontekście gospodarczym jego obecność jest zdecydowanie niepożądana.

Podsumowując – Kapturnik ceglasty (Bostrichus capucinus) to niepozorny, lecz bardzo charakterystyczny chrząszcz z rodziny kapturnikowatych. Jego największe znaczenie wynika z drewnożernego trybu życia larw, które mogą wyrządzać poważne szkody w przemyśle drzewnym. Dzięki charakterystycznemu wyglądowi jest łatwy do identyfikacji, choć jego zwalczanie w zaatakowanym drewnie wymaga zaawansowanych metod chemicznych i dobrej profilaktyki.