Węglarek czarny – Charakterystyka i Biologia
Węglarek czarny (Serropalpus barbatus) to gatunek owada należący do rodziny czarnuchowatych (Tenebrionidae). Jest to chrząszcz o charakterystycznym wyglądzie i biologii, który występuje głównie w Europie, w tym także na terenie Polski. Gatunek ten preferuje tereny leśne, gdzie zasiedla martwe drewno drzew liściastych, szczególnie dębu, buka i innych gatunków liściastych.
Wygląd i Morfologia
Węglarek czarny to niewielki chrząszcz o długości ciała wynoszącej od 5 do 12 mm. Ciało ma barwę czarną, lekko błyszczącą, pokryte jest drobnymi włoskami, co nadaje mu matowy wygląd. Głowa jest stosunkowo duża, z dobrze rozwiniętymi czułkami zakończonymi maczugowato. Na przedpleczu i pokrywach widoczne są charakterystyczne, podłużne bruzdy i rowki, które nadają owadowi charakterystyczny wygląd.
Cykl Rozwojowy
Węglarek czarny rozwija się w martwym drewnie, gdzie samica składa jaja. Larwy żerują w drewnie przez okres od kilku miesięcy do nawet dwóch lat, w zależności od warunków środowiskowych, szczególnie temperatury i wilgotności. Przepoczwarczenie odbywa się również w drewnie, a dorosłe osobniki pojawiają się zazwyczaj od wiosny do późnego lata.
Siedlisko i Występowanie
Preferowanym środowiskiem węglarka czarnego są lasy liściaste i mieszane, gdzie można go spotkać na martwym drewnie lub w jego pobliżu. W Polsce jest gatunkiem stosunkowo pospolitym, ale jego liczebność może się zmieniać w zależności od dostępności martwego drewna. Węglarek czarny żeruje w różnych gatunkach drzew i krzewów liściastych takich jak buki, dęby, głogi, graby, grusze, jabłonie, klony, leszczyny, lipy, orzechy włoskie, tarniny, wiązy i wierzby. Czasami żeruje również w drzewach iglastych takich jak sosny i jodły. Żerowanie węglarka czarnego odbywa się w obumierających gałęziach mających od 3 do 10 centymetrów grubości znajdujących się w koronach drzew. Czasami żeruje on również w dolnych częściach pnia.
Znaczenie Ekologiczne
Węglarek czarny pełni istotną rolę w ekosystemie leśnym jako saproksylofag, czyli organizm odżywiający się martwym drewnem. Przyczynia się do rozkładu drewna, co wspiera obieg substancji odżywczych w ekosystemie. Jest również pożywieniem dla innych organizmów, takich jak drapieżne owady i ptaki.
Regulacja liczby owadów – naturalny „insektycyd”
Węglarek czarny żywi się głównie owadami i ich larwami, zwłaszcza w okresie lęgowym. Ich dieta obejmuje m.in.:
- gąsienice motyli (w tym szkodników leśnych, np. brudnicy mniszki czy poprochów),
- mszyce,
- larwy chrząszczy i muchówek,
- jaja owadów.
Dzięki temu ptaki te ograniczają liczebność szkodników drzew iglastych, przyczyniając się do utrzymania równowagi w ekosystemie. Szczególnie ważne są tam, gdzie trudno stosować chemiczne metody ochrony.
Wsparcie dla odnowienia lasu
Poprzez przesiewanie ściółki i żerowanie w niższych warstwach runa leśnego, węglarki:
- pomagają rozdrabniać materię organiczną,
- wpływają pośrednio na dostępność składników odżywczych w glebie,
- zwiększają szanse przeżycia niektórych gatunków roślin poprzez redukcję populacji ich szkodników.
Znaczenie dla struktury populacji owadów
Węglarki preferują określone gatunki owadów, a ich obecność może:
- regulować skład gatunkowy lokalnej fauny bezkręgowców,
- wpływać na dynamikę gradacji szkodników leśnych (np. zmniejszać ryzyko masowego pojawu gąsienic motyli).
Są ważnym czynnikiem selekcyjnym w ekosystemie, wpływającym na ewolucję zachowań i cyklów rozwojowych owadów.
Rozsiewanie roślin i grzybów (pośrednie)
Choć węglarek nie jest głównym rozsiewaczem nasion, jego zachowanie może przyczyniać się do:
- przypadkowego przenoszenia zarodników grzybów mikoryzowych, np. na piórach,
- udziału w dyspersji nasion drobnych roślin, zwłaszcza w okresie zimowym, gdy żywi się także nasionami.
Węglarek czarny jako Szkodnik
Chociaż węglarek czarny nie jest uznawany za szkodnika drewna użytkowego, w niektórych sytuacjach może stać się problemem. Dotyczy to głównie sytuacji, gdy zasiedla drewno przechowywane na opał lub elementy drewniane w wilgotnych pomieszczeniach.
Jeśli chodzi o straty, które powoduje ten robak w drewnie to są one bardzo podobne do strat powodowanych przez inne gatunki węglarków takie jak węglarek matowy czy węglarek czerwonoudy. Straty powodowane przez węglarka czarnego koncentrują się głównie w sadach owocowych w tym zwłaszcza w sadach zaniedbanych na terenie których to zagęszczenie larw węglarka czarnego może być bardzo wysokie.
Wskaźnik zdrowia ekosystemu
Węglarki są bardzo wrażliwe na zmiany środowiskowe:
- Zmniejszają swoją liczebność w lasach przekształconych i zdegradowanych.
- Obecność dużej populacji węglarka może świadczyć o dobrym stanie ekologicznym lasu, zwłaszcza borów iglastych.
Z tego względu mogą być traktowane jako bioindykatory, czyli gatunki wskazujące na jakość środowiska.
Rola w łańcuchu pokarmowym
Węglarek czarny sam również jest ważnym ogniwem w ekosystemie:
- Stanowi pokarm dla drapieżników takich jak: jastrząb, krogulec, puszczyk, kuny, a nawet większe sowy.
- W okresie zimy może być ofiarą drapieżników korzystających z karmników (np. kotów lub kuny domowej).
Metody Zwalczania
W przypadku wystąpienia węglarka czarnego w drewnie użytkowym, można zastosować różne metody zwalczania. Do najczęściej stosowanych należą:
- Usuwanie i spalenie zainfekowanego drewna.
- Stosowanie środków chemicznych o działaniu owadobójczym.
- Obróbka termiczna, polegająca na podgrzaniu drewna do temperatury zabójczej dla larw.